Powodów, dla których hamulce mogą wymagać odpowietrzenia, może być kilka. Zwykle odpowietrza się układ przy okazji wymiany klocków i tarcz, ale też płynu hamulcowego, zwłaszcza gdy ten wskutek zbytniego przepracowania zwyczajnie się zagotuje. Odpowietrzenie hamulców możesz zlecić profesjonalistom, ale równie dobrze możesz podjąć się tego samodzielnie. Zwłaszcza w starszym modelu auta, nieposiadającym ABS-u. Kupuj hamulce w Do -40% taniej, z darmową dostawą 24h kurierem. Bezproblemowe wymiany i zwrot części w ciągu 30 dni Jak przygotować się do odpowietrzania hamulców? Choć odpowietrzenia układu hamulcowego możesz podjąć się samodzielnie, zdecydowanie przyda Ci się pomoc kogoś, kto w kluczowym momencie zasiądzie za kółkiem i naciśnie odpowiednią ilość razy na pedał hamulca. W tej roli doskonale sprawdza się uczynny sąsiad lub członek rodziny. Musisz również zadbać o zachowanie podstaw bezpieczeństwa, a więc zaopatrzyć się w odpowiednie zbiorniczki na płyn hamulcowy i gumowe rękawiczki (płyn hamulcowy jest agresywny dla materii organicznej i dlatego też absolutnie nie wolno go wylewać ot, tak, w dowolnym miejscu). Przyda Ci się również gumowy, koniecznie przeźroczysty wężyk o odpowiedniej średnicy. Hamulce najlepiej odpowietrzać przy zdjętych kołach, na podnośniku lub w kanale. Zapewnienie autu pełnej stabilności to jedna z podstaw bezpieczeństwa podczas tej czynności. Jeszcze przed odpowietrzaniem warto zaopatrzyć się w nowe zawory odpowietrzające (nie są drogie, a stare w każdej chwili mogą wymagać wymiany) i odrdzewiacz. Odrdzewiaczem warto potraktować stare zawory na 1-2 h przed odpowietrzaniem hamulców, ponieważ będziesz musiał je w miarę swobodnie przekręcać. W jaki sposób poprawnie odpowietrzać układ hamulcowy? Kolejność odpowietrzania układu hamulcowego w samochodach bez ABS jest następująca: zacznij od prawego tylnego koła (cylinderek hamulcowy lub zacisk),przejdź do lewego tylnego koła (również cylinderek hamulcowy lub zacisk),następnie odpowietrz układ poprzez zacisk prawego przedniego koła,skończ na zacisku lewego przedniego koła, czyli najbliższego pompy hamulcowej. Procedura odpowietrzania przy każdym z kół jest identyczna. Najpierw zdejmij kapturek zaworu odpowietrznika, oczyść zawór, jeśli jest zabrudzony i nałóż na niego klucz płaski (najlepiej oczkowy przecięty). Dopiero teraz załóż na zawór przeźroczysty przewód. Drogi koniec przewodu musi znajdować się w pojemniku z płynem hamulcowym (musi być w nim zanurzony!). W tym momencie osoba pomagająca Ci w odpowietrzaniu hamulców powinna zacząć naciskać na pedał hamulca aż do momentu, w którym znacząco wzrośnie na nim opór. Gdy pedał stwardnieje, powinna wcisnąć pedał i przytrzymać go przez chwilę. Teraz to Ty wkraczasz do akcji. Odkręć zawór przy użyciu zasadzonego na nim klucza o pół obrotu i obserwuj wylewający się płyn. Gdy ciśnienie na pedale hamulca spadnie, musisz na powrót zakręcić zawór. Całą procedurę naciskania hamulca, odkręcania zaworu i spuszczania płynu musicie powtarzać kilkukrotnie, do momentu, aż w przewodzie przestaną pojawiać się pęcherzyki powietrza. Ich brak na każdym z zaworów oznacza, że układ hamulcowy został odpowietrzony. Uwaga! Cały czas kontroluj stan płyny hamulcowego w zbiorniczku! Jeśli cały spłynie do układu, wszystko będziesz musiał zaczynać od nowa.
Wykonuje się go z tworzywa sztucznego. Zbiorniczek jest zamontowany w komorze silnika, najczęściej z boku. Wszystko zależy od producenta samochodu. W górnej części zbiorniczka znajduje się wlew. Może mieć on różną wysokość i różny kształt, zależnie od tego, ile miejsca pod maską można było wygospodarować na zbiorniczek. Podczas eksploatacji samochodu, co pewien czas jesteśmy zmuszeni zakupić zestaw nowych tarcz hamulcowych czy też klocków. Warto przy tej okazji sprawdzić stan techniczny układu hamulcowego pod kątem nieszczelności oraz sprawdzić jakość płynu ShutterstockPłyn hamulcowy powinien być sprawdzany co dwa lata. Tak więc wymiana elementów układu hamulcowego jest najlepszą okazją aby go sprawdzić i ewentualnie wymienić. Powietrze i woda w układzie hamulcowym stanowią duże zagrożenie dla bezpieczeństwa jazdy. kąd bierze się powietrze w układzie hamulcowym? Na przykład poprzez opary przestarzałego płynu hamulcowego z dużą zawartością wody, pozostać po wymianie elementów układu hamulcowego, czy też poprzez nieszczelne bądź uszkodzone elementy układu hamulcowego. Wymianę i odpowietrzenie układu powinniśmy wykonać w warsztacie, który dysponuje odpowiednim zapleczem serwisowym oraz zapewni zdanie starego płynu hamulcowego, który stanowi materiał niebezpieczny dla należy, że nie można mieszać ze sobą różnych płynów hamulcowych. - Nie należy też ich zamieniać. Jeżeli w układzie był płyn DOT 3, to zastosowanie DOT 4 lub DOT 5 może spowodować uszkodzenie bądź rozpuszczenie elementów gumowych układu - radzi Marek Godzieszka, dyrektor techniczny firmy Auto-Boss w sprawnie odpowietrzyć układ hamulcowy? - Odpowietrzanie hamulców jest dosyć proste. Jeśli jednak nie jesteśmy pewni, czy nasze umiejętności są wystarczające, zlećmy tę pracę mechanikowi. Jeśli czujemy się na siłach by samemu ten proces przeprowadzić, trzymajmy się ściśle instrukcji. Podczas odpowietrzania zbiorniczek musi być zalany płynem oraz musimy pilnować odpowiedniej kolejności odpowietrzania. Sprawdźmy, czy zawory odpowietrzające są zardzewiałe czy zabrudzone. Jeśli tak, należy je przed otwarciem oczyścić szczotką i spryskać odrdzewiaczem. Po otwarciu zaworu, płyn hamulcowy powinien się tak długo wylewać aż dostrzeżemy brak pęcherzyków powietrza, a płyn będzie przejrzysty. W samochodach bez ABS-u zaczynamy od koła najbardziej oddalonego od pompy hamulca (zazwyczaj prawy tył). W dalszej kolejności zajmujemy się lewym tyłem, prawym przodem i lewym przodem. W samochodach z ABS-em odpowietrzanie zaczynamy od pompy hamulcowej. Jeżeli nie mamy specjalnego urządzenia do wymiany płynu hamulcowego, wtedy potrzebujemy pomocy drugiej osoby” - tłumaczy ofertyMateriały promocyjne partnera Należy kupić od 1,5L do 2L płynu (0,5L-1L trzeba przeznaczyć na czyszczenie układu). Płyn można wymienić samodzielnie, jednak bez specjalistycznego sprzętu trwa to znacznie dłużej niż w warsztacie i często wymaga dwóch osób. Warsztaty dysponują pneumatycznymi pompami do wymiany płynu hamulcowego, które w kilka minut wykonująWielu ekspertów zaleca odpowietrzanie podczas każdej konserwacji hamulców. Celem tej czynności jest usunięcie z przewodów hamulcowych uwięzionego w nich powietrza. Jak wykonać odpowietrzanie hamulców w samochodzie bez ABS-u? Oto nasz poradnik krok po kroku. Jak wiadomo, układ hamulcowy jest jednym z ważniejszych elementów auta, jeśli chodzi o bezpieczeństwo jazdy. Dlatego w żaden sposób nie można lekceważyć jakichkolwiek objawów zmiany działania pedału hamulca. Gdy zauważysz, że z czasem staje się on „miękki” lub nie czujesz, że hamulce działają tak mocno i natychmiastowo jak kiedyś, być może przyczyna tego stanu leży w zapowietrzeniu układu hamulcowego. Jak odpowietrzyć układ hamulcowy w samochodzie bez ABS-u? O tym przeczytasz w poniższym poradniku (TUTAJ przeczytasz o tym, jak działa sprzęgło Haldex). Jak dochodzi do zapowietrzenia układu hamulcowego? W jaki sposób powietrze dostaje się do przewodów? Czasami może to być wynikiem procedury serwisowej, np. wymiany przewodów na nowe. Często jednak zapowietrzenie układu hamulcowego to wynik działania wysokiej temperatury, która powoduje wrzenie składników płynu hamulcowego, uwalniając gazy do układu hydraulicznego. Kiedy w przewodach pojawia się powietrze (lub para), powoduje to spadek wydajności układu, ponieważ w przeciwieństwie do cieczy, powietrze może być sprężane. Jeśli tak się stanie, naciśnięcie pedału hamulca powoduje głównie sprężenie powietrza, a nie wytworzenie ciśnienia. Zazwyczaj już niewielka ilość powietrza w układzie hamulcowym przyczynia się do „miękkiego” lub zbyt „delikatnego” działania pedału hamulca. W końcu hamulce są układem hydraulicznym, co oznacza, że ich działanie opiera się na płynie hamulcowym. Naciśnięcie pedału hamulca powoduje wypchnięcie płynu hamulcowego do hamulców znajdujących się w czterech narożnikach samochodu. W przypadku hamulców tarczowych, płyn wpychany do zacisku powoduje, że klocki hamulcowe są przesuwane do wewnątrz, aby zacisnąć się na tarczy i spowolnić samochód, dzięki tarciu. W starszego typu hamulcach bębnowych po naciśnięciu pedału płyn hamulcowy wypycha szczęki na zewnątrz metalowego bębna, dzięki czemu samochód zwalnia. W wielu modelach nadal stosuje się tylne hamulce bębnowe, ponieważ większość pracy i tak wykonują przednie hamulce. Przygotowanie do odpowietrzenia hamulców Prawidłowe odpowietrzenie hamulców samochodowych wymaga odpowiedniej wiedzy technicznej. Jeśli nie masz pewności czy temu podołasz, najlepiej wezwij mechanika, który wykona za ciebie tę usługę. Jeśli jednak chcesz zrobić to samodzielnie, będzie to wymagało od ciebie poświęcenia nieco czasu i zgromadzenia pewnych narzędzi (TUTAJ przeczytasz o najmie długoterminowym). Potrzebne rzeczy: Klucz płaski odpowiedni do śrub odpowietrzających w twoim samochodzie. Zwykle najlepiej sprawdza się klucz z zagiętą główką. Dodatkowy płyn hamulcowy (około 1 litra w przypadku zwykłego odpowietrzania, około 3 litry w przypadku całkowitej wymiany płynu). Najpopularniejszym płynem hamulcowym jest DOT 3, ale zawsze należy sprawdzić instrukcję obsługi, aby kupić tylko ten typ płynu hamulcowego, który jest zalecany w danym pojeździe. Płyn hamulcowy dobrej jakości nie jest drogi i można go łatwo znaleźć w sklepie z częściami samochodowymi. Przezroczysta rurka z tworzywa sztucznego o długości około 30 cm i średnicy 1/4 cala (lub pasująca do śrub odpowietrzających). Jednorazowa butelka na zużyty płyn. Puszka środka do czyszczenia hamulców. Pomocnik (do pompowania pedału hamulca). Przygotowanie pojazdu i środki ostrożności Poluzuj nakrętki mocujące kół i postaw cały pojazd na koziołkach – umieść je w punktach wskazanych w instrukcji obsługi. Odkręć śruby mocujące koła i zdejmij je, aby odsłonić każdy zespół zacisku hamulcowego lub bęben hamulcowy. Nigdy nie pracuj nad hamulcami zaraz po jeździe – przewody hamulcowe i znajdujący się w nich płyn hamulcowy mogą być bardzo gorące. Podczas pracy z płynem hamulcowym należy zawsze nosić rękawiczki lateksowe, ponieważ może on być rakotwórczy. Nie dopuszczaj do kontaktu płynu hamulcowego z klockami hamulcowymi lub tarczą hamulcową – może on powodować smarowanie klocków hamulcowych i zmniejszać skuteczność hamowania. Jeśli zauważysz wyciek z przewodu hamulcowego, najpierw poproś mechanika o jego naprawę. Nigdy nie używaj ponownie starego płynu hamulcowego – zawiera on bowiem zanieczyszczenia, które mogą powodować korozję ważnych elementów układu hamulcowego. Jak najszybciej usuń rozlany płyn hamulcowy, ponieważ może on zniszczyć lakier samochodu. Odpowietrzanie układu hamulcowego – krok po kroku: Krok 1: Poluzowanie śruby odpowietrzającej Znajdź każdą z czterech śrub odpowietrzających zacisku hamulcowego (zwanych także zaworem odpowietrzającym lub śrubą odpowietrzającą zacisku hamulcowego). W hamulcach tarczowych śruba odpowietrzająca znajduje się zwykle na dole zespołu zacisku hamulcowego. W hamulcach bębnowych znajduje się ona z tyłu bębna. Rozmiar i umiejscowienie zaworu odpowietrzającego hamulca hydraulicznego może się jednak r2óżnić w zależności od marki i modelu pojazdu. Za pomocą klucza płaskiego delikatnie poluzuj śrubę odpowietrzającą. Jeśli śruba stawia opór, nie używaj zbyt dużej siły, tylko spryskaj ją środkiem penetrującym i pozostaw na 30 minut. Następnie ponownie spróbuj odkręcić śrubę. Po poluzowaniu każdej śruby odpowietrzającej zakręć ją z powrotem. Dlaczego? Ponieważ w danym momencie odpowietrzany będzie pojedynczy zespół zacisku hamulcowego, dlatego każda kolejna śruba odpowietrzająca powinna być zamknięta, aby zapobiec przedostawaniu się pęcherzyków powietrza do układu hamulcowego (TUTAJ przeczytasz o regeneracji pompy wspomagania). Uwaga: W przypadku zerwania lub odkręcenia śruby odpowietrzającej należy natychmiast przerwać pracę i wezwać fachową pomoc. Krok 2: Sprawdź poziom płynu hamulcowego Podczas odpowietrzania hamulców upewnij się, że zbiornik płynu hamulcowego jest cały czas pełny. Aby to zrobić, podnieś maskę i zlokalizuj zbiornik płynu hamulcowego. Otwórz korek pompy hamulcowej i dolej świeżego płynu hamulcowego, jeśli jego poziom jest niższy niż wskazuje to znacznik MAX. Używaj wyłącznie zalecanego płynu hamulcowego. Trzymaj lekko odkręconą, ale nieruchomą pokrywę pompy hamulcowej, aby zapobiec dalszemu powstawaniu pęcherzyków powietrza w razie spadku poziomu płynu. Krok 3: Zakryj otwór na śrubę rurką Załóż jeden koniec przezroczystej plastikowej rurki (o średnicy ¼ cala) na pierwszą śrubę odpowietrzającą. Należy zacząć od hamulca najbardziej oddalonego od pompy hamulcowej (tylne koło pasażera), ale niektóre samochody wymagają innej kolejności. Sprawdź to w instrukcji obsługi lub zapytaj w serwisie. Teraz włóż drugi koniec plastikowej rurki do jednorazowej butelki zawierającej trochę czystego płynu hamulcowego – zapobiegnie to zasysaniu powietrza z powrotem do zacisku hamulcowego, cylindra lub pompy hamulcowej. Krok 4: Poproś pomocnika o wciśnięcie pedału hamulca Upewnij się, że podczas odpowietrzania hamulców silnik samochodu jest wyłączony. Następnie poproś pomocnika, aby kilkakrotnie nacisnął pedał hamulca, a później przytrzymał go w połowie drogi do podłogi. Jeśli pedał zostanie naciśnięty zbyt mocno, tłok pomocniczy pompy hamulcowej może natrafić na osady lub nagary, które mogą uszkodzić uszczelki tłoka i spowodować nieszczelności. Wskazówka: Umieść mały klocek drewna pod pedałem hamulca, aby nie dopuścić do wciśnięcia pedału do połowy wysokości podłogi. Następnie poproś asystenta, aby krzyknął odpowiednią komendę, gdy pedał jest wciśnięty. Sam użyj klucza do odpowietrzania hamulców, aby otworzyć zawór. Hamulec hydrauliczny wypchnie powietrze i stary płyn hamulcowy z przewodu hamulcowego do słoika. W momencie, gdy pedał znajdzie się blisko podłogi (i dotknie drewnianego klocka), asystent powinien krzyknąć inną komendę, np. „dół”. Natychmiast zamknij zawór odpowietrzający oraz poproś asystenta o zwolnienie pedału i poczekaj, aż powie kolejną komendę, np. „góra”. Proces ten należy powtórzyć kilka razy, aż z płynem nie będą się już wydostawać pęcherzyki powietrza. Krok 5: Powtórz czynność dla każdego hamulca Po skutecznym odpowietrzeniu pierwszego hamulca należy powtórzyć poprzedni krok dla pozostałych hamulców. W większości samochodów kolejność odpowietrzania hamulców zaczyna się od tylnego koła pasażera, tylnego koła kierowcy, przedniego koła pasażera, a na końcu przedniego koła kierowcy. Jednak prawidłową kolejność należy zawsze sprawdzić w instrukcji obsługi samochodu. Po każdym odpowietrzeniu hamulców należy sprawdzić poziom płynu w zbiorniczku cylindra i w razie potrzeby uzupełnić go czystym płynem hamulcowym. Po zakończeniu pracy należy dokładnie zamknąć każdy zawór odpowietrzający i napełnić zbiorniczek świeżym płynem hamulcowym. Następnie należy ponownie zamontować koła i opuścić samochód na ziemię. Krok 6: Obserwacja zbiornika pompy hamulcowej Poproś partnera, aby mocno nacisnął pedał hamulca, a następnie gwałtownie go zwolnił. Obserwuj ruch płynu w zbiorniku płynu hamulcowego. Lekkie wzburzenie płynu hamulcowego oznacza, że zadanie zostało wykonane prawidłowo. Jeśli jednak zauważysz znaczny wypływ płynu, oznacza to, że w układzie hamulcowym nadal znajdują się pęcherzyki powietrza. W takim przypadku trzeba będzie powtórzyć procedurę odpowietrzania hamulców.Fakty są takie, że o ile większość z nas pamięta o tym, by np. sprawdzić poziom oleju lub ciśnienie w oponach, o tyle o przewodach hamulcowych – niestety – zbyt często zapominamy. A to błąd, bo to zwykle od nich zależy, czy dojedziemy do celu, czy skończymy w rowie Układ hamulcowy to jeden z najważniejszych, jak nie najważniejszy układ w pojeździe. Tym samym nie powinno się go zaniedbywać oraz oszczędzać na częściach zamiennych. Mimo, że tarcze hamulcowe dla laika mogą wyglądać dobrze, to ich skuteczność może być mocno ograniczona. Zobacz, jakie są typowe objawy wskazujące na konieczność i wymiany oraz ile będzie to kosztowało. Ile kosztuje wymiana tarcz hamulcowych? Cena wymiany tarcz hamulcowych składa się z dwóch składowych. Ceny usługi oraz części. Co więcej, wymianiająć tarcze hamulcowe zgodnie ze sztuką należy wymienić także klocki hamulcowe. Zakłada się, że tarcze hamulcowe mają żywotność 2-3 zestawów klocków. Cena samej usługi wymiany tarcz dla jednej osi zawierać się będzie w kwocie 100-180 zł. Ile zapłacimy dodatkowo za części to już zależy od producenta. Najtańszy zestaw tarcz z klockami do standardowego pojazdu może kosztować nawet tylko 200 zł, a markowy zbliżyć się do 700 zł. Wymiana tarcz hamulcowych na przedniej osi jest z reguł droższa niż dla tylnej osi. Wynika to z większej siły hamowania, a co za tym idzie zastosowania większych i mocniejszych komponentów. Poniżej przedstawiamy średnie ceny usługi wymiany tarcz hamulcowych w największych miastach w Polsce. Białystok 109-460 PLN Wybierz serwis Bydgoszcz 110-194 PLN Wybierz serwis Gdańsk 111-229 PLN Wybierz serwis Gorzów Wlkp. 45-85 PLN Wybierz serwis Katowice 88-222 PLN Wybierz serwis Kielce 83-137 PLN Wybierz serwis Kraków 86-165 PLN Wybierz serwis Lublin 55-80 PLN Wybierz serwis Łódź 73-107 PLN Wybierz serwis Olsztyn 95-132 PLN Wybierz serwis Poznań 87-138 PLN Wybierz serwis Szczecin 131-185 PLN Wybierz serwis Toruń 96-205 PLN Wybierz serwis Warszawa 117-183 PLN Wybierz serwis Wrocław 93-102 PLN Wybierz serwis Zielona Góra 85-130 PLN Wybierz serwis Ile trwa wymiana tarcz hamulcowych? Wymiana tarcz hamulcowych to czynność niezbyt skomplikowana i dość przewidywalna w kwestii określenia czasu wymiany. Oczywiście, czas może ulec zmianie jeżeli okaże się, że któreś śruby zostały zapieczone lub zacisk nie odbija (nie chowa się tłoczek). Standardowo jednak wymiana tarcz hamulcowych z klockami powinna zajać około godzinę czasu. Kiedy zmenić tarcze hamulcowe? Tarcze hamulcowe wymienia się, gdy ich stopień zużycia osiąga wartość graniczną. Grubość tarczy można zmierzyć suwmiarką, a minimalna wartość powinna być naniesiona przez producenta na tarczę. Tarcza hamulcowa powinna wytrzymać przebieg rzędu 80-100 tys. km. jednak dużą rolę odgrywa tutaj styl jazdy kierowcy. Agresywna jazda może skrócić ten czas o połowę. Jazda w mieście również wymusza na kierowcy częste hamowanie. Poza tymi standardowymi wyznacznikami, tarcze mogą kwalifikować do wymiany poniższe czynniki. Objawy zużytych tarcz hamulcowych: słabsza skuteczność hamowania - elementy podczas wycierania się do swoich wartości granicznych tracą na skuteczności. Z czasem starzeniu ulega także płyn hamulcowy, który ma główny wpływ na jakość przenoszenia siły hamowania z pedału hamulca na zaciski piski podczas hamowania - pisk z reguły generuje okładzina klocków hamulcowych lub metalowe znaczniki zużycia granicznego informujące kierowcę o konieczności ich wymiany. Warto zwrócić na to uwagę, ponieważ piszczące klocki mają negatywny wpływ na stan tarcz hamulcowych wyraźny rant na tarczy hamulcowej - to jedna z głównych oznak konieczności wymiany tarcz. Klocek hamulcowy zebrał już tyle materiału z tarczy, że powinna zostać ona wymieniona zanim przekroczy wartość graniczną i może ulec pęknięciu pulsacyjne hamowanie przy stałym nacisku na pedał - to cykliczne mocniejsze i słabsze hamowanie przy takim samym nacisku na pedał. Auto wydaje się szarpać w kierunku jazdy, a nie specjalnie na boki. bicie na kierownicy podczas hamowania - w przeciwieństwie do pulsacyjnego hamowania, bicie na kierownicy jest bardziej dynamiczne, powoduje hałas i silne drgania, odbierane także w poprzek auta. Drgania kierownicy oznaczają skrzywione tarcze. Może dojść do tego na skutek niepoprawnego montażu tarcz na nieoczyszczoną piastę, lub np. skrzywienie tarcz po nagłym ich ochłodzeniu w kałuży. niebieskie przebarwienia (przegrzanie) na tarczy hamulcowej - agresywna jazda przy standardowym układzie hamulcowym może doprowadzić do przegrzania tarcz hamulcowych i zwęglenia warstwy klocków hamulcowych. Przegrzane tarcze zmieniają kolor na jasno niebieski, a ich skuteczność zostaje bardzo mocno osłabiona. stuki o częstotliwości rosnącej z prędkością - może oznaczać to pęknięcie tarczy. Fragment pęknięcia, który nie jest już idealnie równy jak w przypadku jednolitego elementu, powoduje stuk podczas zahaczania zadziorem o klocek hamulcowy. wyżłobienia w tarczy - nierównomierna powierzchnia przylegania klocka do tarczy, oznacza problem z usytuowaniem klocka w zacisku. Niestety wymiana klocków na nowe nie rozwiąże problemu już nierówno wytartej tarczy. Warto wtedy wymienić cały komplet. Zobacz, gdzie wymienić tarcze hamulcowe w Twojej okolicy Białystok Bydgoszcz Gdańsk Gorzów Wlkp. Katowice Kielce Kraków Lublin Łódź Poznań Szczecin Toruń Warszawa Wrocław Zielona Góra . 109 475 240 280 575 530 663 320